Najciekawsze zabytki Zabrza

Główna Kluczowa Sztolnia Dziedziczna

Budowana przez ponad 60 lat, na zlecenie dyrektora Wyższego Urzędu Górniczego we Wrocławiu, późniejszego ministra przemysłu hrabiego Wilhelma von Redena jako sztolnia służąca do transportu węgla oraz pełniąca rolę odwadniającą kopalń znajdujących się w regionie. Jej budowę rozpoczęto we wrześniu 1799 r.. W 1863 r. sztolnia uzyskała długość ponad 14 km, łącząc kopalnie Królowa Luiza w Zabrzu z kopalnią Król w Królewskiej Hucie. Odcinek zabrzański zachowany pod miastem ukończono w 1806 r. Sztolnią pływały łodzie o długości ok. 8 m transportujące węgiel w 18 drewnianych skrzyniach każda o poj. 370 kg. Ujście sztolni znajdowało się w centrum Zabrza przy dzisiejszej ulicy Karola Miarki, gdzie dokonywano w porcie przeładunku na barki i Kanałem Kłodnickim transportowano dalej w stronę morza. Szerokość sztolni to około 1,5 m, wysokość 2,5 m. głębokość w najniższym miejscu na odcinku zabrzańskim to ponad 40 metrów. Głębokość wody około 1 m. średnie nachylenie ok 1% Wylot sztolni w Zabrzu zasypano w 1953 r. To jeden z najbardziej interesujących zabytków hydrotechnicznych na Górnym Śląsku.

Mur oporowy z basztami

Na terenie dawnej huty Donnersmarcka, to cenny zespół zabytków techniki związanych z miejscowym hutnictwem, który reprezentuje kamienno - ceglany mur o długości ponad 230 m i wysokości ponad 13 m, do którego wkomponowane są dwie baszty gichtowe o wysokości 14 m. Dostarczały one wsad do znajdujących się tu czterech wielkich pieców. Zabytki powstały w latach 1856 – 1862.

Kościół św. Józefa

Przy ul. Roosevelta, wybudowany w latach 1930 – 1931 według projektu wybitnego architekta Dominikusa Bohma z Kolonii, w stylu modernistycznym jako budowla murowana o bardzo surowym charakterze, z jednoprzestrzennym wnętrzem i bogatej, ukrytej w architekturze symbolice. Kościół ten - jak sam architekt określał - jest „światłem malowany”. Wewnątrz świątyni zachowane są witraże projektu D. Bohma. To najwybitniejsze dzieło architektoniczne na terenie miasta.

Szyb Maciej

Przy ul. Srebrnej - szyb kopalniany o tradycyjnej formie stalowej wieży z nadszybiem, wybudowany w I poł. XX w. jako szyb zachodni, o głębokości 198 m., będący dawniej częścią kopalni Concordia i pełniący rolę szybu wentylacyjnego i wydobywczego. W skład zespołu wchodzi budynek nadszybia, wieża wyciągowa, budynek maszyny wyciągowej z zachowaną sprawną maszyną wyciągową elektryczną z przekładnią oraz dwoma bębnami linowymi o średnicy 3250 mm. Szyb Maciej jest ciekawym zabytkiem techniki, rewitalizowanym przez prywatne przedsiębiorstwo DEMEX. Został wpisany na Szlak Zabytków Techniki woj. śląskiego.

Osiedle Borsigwerk

To najstarsze na terenie miasta osiedle robotnicze (ul. Mieczysława, Lelewela, Wojciecha), wybudowane w latach 1868 – 1871 z inicjatywy Alberta Borsiga, przemysłowca berlińskiego inwestującego swój kapitał w budowę przemysłu ciężkiego w tym rejonie. Osiedle było przeznaczone do zamieszkania przez pracowników koncernu Borsiga i dzieli się na dwie części. Bardzo dobrze zachowany jest układ przestrzenny, który wypełniają szeregowo stojące budynki w formie typowych ceglanych familoków. Osiedle było przeznaczone dla 2800 robotników.

Osiedle Ballestrema

W Rokitnicy (ul. Komuny Paryskiej, Pobożnego, Szafarczyka), wybudowane w 1906 r. z polecenia hrabiego Franciszka von Ballestrema dla pracowników kopalni Castellengo. Osiedle nawiązuje do wzorów angielskich - liczy 63 domy, z których każdy ma inną architekturę, wartą obejrzenia. Na terenie osiedla zachowały się bardzo rzadkie i nietypowe w swej konstrukcji cztery budynki mieszkalne z lat trzydziestych XX w. o konstrukcji stalowej.

Osiedle Donnersmarcka

(ul. Stalmacha, Krakusa) - jego budowa przebiegała etapami od 1905 do 1920 r. Osiedle zbudowane dla pracowników pobliskiej huty Donnersmarcka, składające się z wolno stojących wielorodzinnych 40 budynków o zróżnicowanej architekturze o konstrukcji szkieletowej zdobionych elementami muru pruskiego, utrzymanych w typie willowym. Osiedle charakteryzuje niezwykle bogata roślinność - godna podziwu jest zwłaszcza ulica Krakusa wysadzana platanami.

Cmentarz żydowski

ul. Cmentarna - założony w 1871 r., zgodnie z zasadami religii mojżeszowej poza terenem zabudowanym. Nekropolia posiada interesujący układ przestrzenny z osią centralną w postaci wybrukowanej kostką granitową alei. Na terenie cmentarza zachowało się ponad 700 nagrobków z inskrypcjami w języku hebrajskim i niemieckim, reprezentujących wolno stojące macewy w kwaterze dziecięcej do przyściennych grobowców rodzinnych w formach nawiązujących do neoantycznej architektury. Daty urodzin oraz śmierci pochowanych tu członków społeczności żydowskiej na nagrobkach są podawane od stworzenia świata, zgodnie z kalendarzem żydowskim.

Kościół Ewangelicko-Augsburski „Pokoju”

(Friedenskirche) ul. Lutra – wybudowany według projektu radcy budowlanego Kronenberga w 1874 r. w stylu neoromańskim, trójnawowy, orientowany na północ, murowany z prezbiterium w formie absydy o skromnym wyposażeniu wewnętrznym. To jedna z trzech najstarszych murowanych budowli sakralnych w mieście.

Stalowy dom

ul. Cmentarna - budynek 2-kondygnacyjny o niezwykłej konstrukcji, zbudowany z 8 metalowych ścian, połączonych na spaw, a wcześniej odlanych w zabrzańskiej hucie Donnersmarcka. Wybudowany został w 26 dni, w lipcu 1927 r. Budynek przeznaczony dla zamieszkania dla czterech rodzin, był prawdziwym architektonicznym eksperymentem. Jest to prawdopodobnie jedyny i najstarszy zachowany metalowy budynek w Europie.

Wieża ciśnień

ul. Zamoyskiego - wybudowana w latach 1907 – 1909, obiekt techniki o ciekawej i nietypowej konstrukcji, gdzie zbiornik na wodę podtrzymuje 8 ceglanych przypór. Wysokość 46 m., całość przykryta ośmiobocznym dachem zwieńczonym latarnią.

Wieża ciśnień

Teren danej huty Donnersmarcka - wybudowana w 1871 r. w stylu historyzmu z elementami narodowymi. Jest najstarszą stojącą wieżą ciśnień w woj. Śląskim, utrzymaną w tradycyjnym kielichowym typie.

Budynek Poczty Głównej

ul. plac Dworcowy – monumentalny, symetryczny, murowany, zdobiony szczytami o falistej linii, dawny gmach poczty cesarskiej wybudowany w latach 1909 – 1911 w stylu eklektycznym z elementami neorenesansowymi i gotyckimi.

Rzeźba św. Jana Nepomucena

Późnobarkowa rzeźba ufundowana przez jednego z właścicieli dóbr zabrzańskich barona Macieja Wilczka w 1778 r.

Grodzisko

Stanowisko archeologiczne w Mikulczycach, bardzo dobrze zachowane w formie ściętego stożka o wysokości ponad 8 metrów otoczonego majdanem z fosą. Grodzisko odkryte w 1933 r. pochodzi według ustaleń archeologów z XII/XIII w. Na jego terenie znajdował się drewniany rycerski gródek obronny, który w wyniku pożaru (konfliktu zbrojnego) uległ zniszczeniu. Gród posiadał zwodzony most z bramą i wieżę w części centralnej. To najstarszy materialny zabytek na terenie miasta Zabrze.